circa 1562 - circa 1572

Altaarstuk bestaande uit drie delen met taferelen uit het leven van Maria. Op het middenpaneel de aanbidding der herders. Op het linkerpaneel een voorstelling van het sterfbed van Maria, op het rechterpaneel is de hemelvaart van Maria. afgebeeld. Op de keerzijden van de zijpanelen de Verkondiging of Annuciatie.

lijst middenpaneel hoogte inclusief: 279.50 cm
lijst middenpaneel breedte inclusief: 250.00 cm
lijst middenpaneel diepte inclusief: 10.50 cm
scharnieren midden breedte: 2.40 cm
scharnieren midden diepte: 1.00 cm
middenpaneel hoogte: 250.00 cm
middenpaneel breedte: 221.00 cm
lijst zijluik links hoogte inclusief: 277.50 cm
lijst zijluik links breedte inclusief: 128.50 cm
lijst zijluik links diepte inclusief: 11.20 cm
scharnieren links diameter: 1.50 cm
lijst zijluik rechts hoogte inclusief: 277.50 cm
lijst zijluik rechts breedte inclusief: 121.00 cm
lijst zijluik rechts diepte inclusief: 11.00 cm
scharnieren rechts diameter: 1.00 cm
zijluiken hoogte: 249.00 cm
zijluiken breedte: 91.00 cm

Tekst conservator Hans Vogels over smalt (april 2013):

Bij de restauratie van het Maria-altaarstuk in 1985/86 is op diverse plekken onderzoek gedaan naar de verflaag die is opgebouwd uit verschillende materialen en lagen over elkaar heen. Voor verf is kleurstof (pigment) nodig. Traditioneel is Maria in het blauw gekleed. De kunstenaar Dirck Barendsz. (1534-1592) kon voor verschillende pigmenten kiezen. Lapis lazuli heeft als half-edelsteen een ultramarijne tint, maar is altijd kostbaar geweest. Vaak zocht men daarom naar een goedkopere variant, bijvoorbeeld vermalen kobaltblauw glas. Barendsz. heeft dit laatste gebruikt, waarschijnlijk mocht hij van de opdrachtgever geen lapis lazuli gebruiken omdat het te kostbaar was.

Dit altaarstuk is omstreeks 1565 geschilderd, waarschijnlijk is het blauw van Maria al na enkele decennia gaan verkleuren naar het grijsgroen dat we vandaag nog steeds zien in haar kleding. Die verkleuring van blauw naar grijsgroen wordt smalt genoemd. Het onderzoek naar de verflagen laat diep in de opbouw blauwe sporen zien van het oorspronkelijke pigment. Smalt is onomkeerbaar.

Hoewel andere kleuren ook veranderd zijn in intensiteit, is het toch de moeite waard om het oorspronkelijke blauw weer een beetje terug te brengen in deze ‘reconstructie’. Daarin wordt duidelijk hoe bepalend de blauwgekleurde kleding van Maria in dit schilderij moet zijn geweest. Onzeker is het of het zo inderdaad is geweest, het is slechts een impressie.

Tentoonstelling van Goudsche Oudheden, geopend den 27 Juli 1872, bij gelegenheid van het 600 jarig jubilé der stad.:

NB. Het beroemde Tryptichon van D. Barends, niet vervoerbaar zijnde, is voor belangstellenden die zich daartoe aanmelden, door HH Regenten welwillend in het gasthuis op de Haven ter bezigtiging gesteld.

Topstukken van Museum Gouda, 2012, pag 45:

Dirck Barendsz schilderde het ‘Drieluik met taferelen uit het leven van Maria: de aanbidding der herders; sterfbed van Maria; de tenhemelopneming van Maria’ in opdracht van de Onze Lieve Vrouwe Broederschap. Hij levert zijn meesterwerk af in de jaren zestig van de zestiende eeuw, kort na de grote brand van 1552 die de vernieuwing van vrijwel het volledige kerkinterieur van de Sint-Janskerk noodzakelijk maakte en vóór de overgang naar het protestantisme in 1572.

Dirck Barendsz was een jonge schilder toen de Onze Lieve Vrouwe Broederschap hem de opdracht gunde tot het maken van dit levendige drieluik. Het bijna barokke schilderij doet weinig Hollands aan en zal in die tijd als modern zijn ervaren. Het weerspiegelt dan ook de indrukken die de schilder tijdens zijn langdurige leerperiode in I talië moet hebben opgedaan. Barendsz wordt verondersteld in het atelier van de grote Titiaan in Venetië gewerkt te hebben. Dit komt vooral tot uitdrukking in het bijzondere, warme kleurgebruik en de uiterst levendige manier van schilderen. Het moet dan ook een overweldigende gewaarwording zijn geweest toen dit drieluik met taferelen uit het leven van Maria in de Sint-Janskerk werd opgericht.

In de kerk was een altaarstuk als dit vroeger bijna altijd in gesloten toestand te zien. De buitenzijde van de zijluiken van dit drieluik toont dan de ‘Verkondiging aan Maria’. Alleen op speciale kerkelijke feestdagen wordt het drieluik geopend. Dan wordt de beschouwer overweldigd door dichtbevolkte composities vol van over elkaar tuimelende figuren.

Dirck Barensz was verwant aan Goudse patriciërsfamilies en werd mogelijk daarom benaderd voor de opdracht. Het is zijn enige bewaard gebleven schilderij met een religieus onderwerp. Verder zijn van zijn hand uitsluitend portretten bekend.

Catalogus van het Stedelijk Museum te Gouda:

260. Dirk Barendsz (geb. te Amsterdam) toog naar Italië en werd leerling van Titiaan. 

Triptychon, bevattende tafereelen uit het leven van de Maagd Maria. 

Het middenstuk stelt het bezoek der herders voor. In het midden het kind Jezus in de kribbe, Maria daarneven zittende en Joseph achter haar geknield met de eene hand op haar schouder; achter hem een knaap over zijnen schouder turende. Een herder met strooien hoed treedt behoedzaam nader om eerbiedig neder te knielen evenals een andere naast hem die gebukt staat. Op den voorgrond een kind niet een lammetje, hooger op een groep van drie personen, achter welke eene vrouw met een haspel en daar achter eene vrouw met een kind dat alleen oog voor zijn molentje heeft. Aan de andere zijde een der herders op den voorgrond geknield, sprekende met eene herderin die met gevouwen handen op een staf leunt. Verder nog eenige ilguren en in de hoogte juichende engelen. 

Op den linkervleugeldeur, op de buitenzijde waarvan Maria boodschap is afgebeeld, is aan de binnenzijde Maria's sterfbed voorgesteld. Met een waslicht in de hand, en lendenen en hoofd door eene vrouw ondersteund, blikt de stervende hemelwaarts; Joseph ligt aan het voeteneinde nedergeknield omringd door eene groep vrouwen; onderaan het tafereel eene vrouw met een gebedenboek en daarnaast een klein altaar met het laatste oliesel. 

Op den rechtervleugel aan de binnenzijde, voorstellende Maria Hemelvaart; een sarcophaag door eenige personen omringd, waarvan een de ledige ruimte doorzoekt, een ander een gebed ten hemel opzendt, een derde smeekend het oog opwaarts richt, een vierde verrukt het wondei der verrijzenis aanschouwt. 

Deze vleugel is schoon geschilderd en het best geconserveerd. De vrouw die de armen uitspreidt is een meesterstuk en even schoon het krachtige beeld dat in de schaduw is nedergeknield. 

Overgebracht uit het St. Catharina Gasthuis en waarschijnlijk afkomstig uit de voormalige Gasthuiskerk. 
H. 277 c Br. 370 c. Op paneel.